یکی از مباحث مهم در امور قراردادی، انحلال قرارداد یا انحلال معامله است که به معنای پایان دادن به آثار حقوقی یک معامله توسط یکی از طرفین یا شخص ثالث است. بسیاری از افراد در معامله به دلیل نا آشنایی با علم حقوق، شرایط لازم برای حق فسخ در معامله را ذکر نمی‌کنند و همین موضوع موجب ایجاد مشکلات در روند اجرای معامله می‌شود.

تیم ارتباطات شش دونگ با پشتیبانی مشاورین و کارشناسان حقوقی ، سعی کرده تا چکیده ای از مطالب مهم در این حوزه بسیار حساس را در این مقاله گردآوری و در اختیار شما عزیزان قرار دهد.

 

معامله

یکی از بهترین نتایج اقدام آگاهانه و اختیاری بین حداقل دو نفر معامله است که در نتیجه آن، اثرات حقوقی پدید می‌آید.

معامله در واقع همان عقد یا قرارداد است و تنها تفکیکی که کرده اند این است که معامله را در مورد عقود مالی بیشتر به کار می برند و برای عقود غیرمالی مانند نکاح به کار نمی رود.

معامله یا عقد طبق ماده۱۸۳ قانون مدنی؛ عبارت است از اينكه يك يا چند نفر در مقابل يك يا چند نفر ديگر، تعهد بر امري نمايند و مورد قبول آن‌ها باشد. اثر عقد علاوه بر ایجاد تعهد ممکن است تملیک مال، اسقاط تعهد، اباحه، اتحاد و شرکت، ایجاد شخصیت حقوقی و ایجاد زوجیت باشد. در واقع عقدی که اثر آن امری غیر مالی باشد نمی توان معامله نامید و معامله را بیشتر در باب خرید و فروش اموال مطرح می کنند.

انواع انحلال معاملات و قراردادها

در مجموع سه حالت کلی برای ابطال و برگرداندن معامله وجود داره:

1.فسخ

2. اقاله (تفاسخ)

3. منفسخ (انفساخ)

1.فسخ قرارداد

واژه فسخ در لغت به معنی تباه کردن، نقض و زایل گردانیدن است. اما در اصطلاح به معنی پایان دادن به قرارداد از سوی یکی از طرفین قرارداد و یا از سوی شخص ثالث می باشد. در قراردادهای لازم هیچ یک از طرفین حق لغو و بر هم زدن عقد را ندارند.

اما گاهی در عقد این قرارداد ها فسخ بیع را پیش بینی می کنند. که اصطلاحا به آن خیار فسخ می گویند. به این ترتیب به یکی از طرفین، حق لغو قرار داد را بر طبق ماده قانونی می دهد و قراردادی که لازم الاجرا می باشد تحت شرایطی ملغی می شود. قانون مدنی ده نوع خیار را برای فسخ قرارداد ها در نظر گرفته اند. حق فسخ قرارداد به کسی داده می شود که پس از مطلع شدن از ایراد معامله بلافاصله آن را به طرف دیگر معامله اطلاع دهد و اقدام به نقض قراداد و یا رضایت کند.

انواع خیارات برای فسخ قرارداد ها

• خیار مجلس : هر یک از طرفین عقد تا زمانی که طرفین و شهود آنها متفرق نشده باشند حق فسخ را دارند. این اختیار در جامعه امروزی به ندرت دیده می شود.
• خیار حیوان : اگر مال مورد معامله حیوان باشد خریدار تا 3 روز پس از عقد مبیع، اختیار فسخ معامله دارد.
• خیار شرط : اگر در عقد بیع مدت زمانی برای حق فسخ برای هر یک از طرفین یا هر دو تعیین شود، در حوزه اختیار شرط است.
• خیار تاخیر ثمن : این اختیار فسخ غالبا برای بایع (فروشنده) لحاظ می شود که در صورت عدم وصول ثمن (مبلغ بیع) می تواند از آن استفاده نماید.
• خیار رویت و تخلف وصف : اگر فروشنده یا خریدار به هر دلیلی مورد مال را ندیده و به وصف آنرا معامله نمایند در صورت رویت و عدم تایید، این حق را دارند که معامله را فسخ نمایند. البته لازم به ذکر است حتما می بایست خیار رویت و تخلف وصف در عقد لحاظ شده باشد.
• خیار غبن: اگر هر یک از طرفین معامله مورد غبن فاحش (فریب خوردن) باشد اختیار فسخ معامله را خواهد داشت.
  
• خیار عیب : این نوع اختیار زمانی قابل استفاده است که مورد معامله دارای عیب و نقص پنهان بوده و در ظاهر مشخص نباشد. در صورتی که در قرارداد مورد معامله، این اختیار به خریدار داده شود می تواند از آن استفاده کرده و معامله را فسخ نماید.
• خیار تدلیس : این نوع اختیار زمانی قابل استفاده است که فروشنده اقداماتی را در جهت فریب خریدار انجام دهد. این اختیار در صورت لحاظ شدن در عقد و صورت گرفتن آن قابل استفاده است.
  
• خیار تبعض صفقه : تبعض به معنی تکه تکه شدن و صفقه به معنی قرارداد است. به این معنی که اگر بدون اطلاع معامله ای داشته باشید که در آن عین مورد معامله در مالکیت کامل فروشنده قرار نداشته و یا بخشی از مورد معامله قابلیت تملک توسط خریدار را نداشته باشد اختیار فسخ کامل یا آن بخش از مورد معامله برای خریدار فراهم می شود.
  
• خیار تخلف شرط : هرگاه شرطی ضمن عقد به نفع یکی از متعاملین شده باشد، در صورت تخلف شرط، مشروط له (کسی که شرط به نفع اوست) با حدود و شرایطی می‌تواند معامله را فسخ کند.
  

به زبان ساده تر وقتی یکی از طرفین قرارداد به طور یک طرفه و یکجانبه معامله ای رو بهم بزنه حالت فسخ قرارداد پیش میاد.

2.اقاله قرارداد

اقاله در لغت به معنای مسامحه و نادیده انگاشتن امر یا موضوعی است که مورد تایید طرفین بوده و به آن رضایت داده اند. در اصطلاح حقوقی نیز اقاله نوعی توافق است که موضوع آن از بین رفتن تمام یا قسمتی از عقد نخست می باشد. و در آن رضایت و توافق به همراه اراده طرفین شرط لازم است. با توجه به این شرایط می توان گفت که اقاله نیز خود نوعی عقد است و شرایط صحت قراردادها برای پذیرش آن لازم می باشد.

برای اینکه اقاله صحیح باشد باید شرایط خاصی در خصوص آن رعایت گردد. این شرایط همانند شرایط صحت قراردادها عبارتند از:

• طرفین باید قصد واحد در خصوص بر هم زدن یک قرارداد مشخص را داشته باشند. بنابراین اگر یکی از آن ها نسبت به عقد دیگری درخواست اقاله داشته باشد. و دیگری قصد اقاله یک قرارداد دیگر را اقاله صورت گرفته صحیح نیست.
• طرفین باید از قوه تمیز و عقلانی برای انجام این کار برخوردار باشند و سفیه، مجنون یا صغیر نباشند. در برخی از موارد به علت اینکه شخص اصلی در یک قرارداد قادر به تنظیم یا امضای عقد نیست. برای انجام امور از نماینده استفاده می شود. در این شرایط نیز باید نماینده در محدوده قوانین و مقررات موجود برای اقاله تصمیم گیری کند. و سفیه، مجنون یا صغیر اجازه این کار را ندارند.
• طرفین باید رضایت کامل از این کار داشته باشند. و تحت اکراه یا اجبار نباشند. البته اضطرار مانع اقاله نیست و نمی توان با استناد به آن تفاسخ را بی اثر کرد.
• انجام این کار باید کاملاً مشروع باشد. به عنوان مثال اقاله عقد نکاح امکان پذیر نیست چرا که نظم اجتماعی جامعه را خدشه دار می کند.

از دیگر شرایطی که باید در زمان اقاله به آن ها توجه نمود این است که اگر اقاله با منافع شخص ثالث منافات داشته باشد قابل قبول نیست مگر اینکه شخص ثالث به آن رضایت دهد. نکته نهایی اینکه در اقاله ( در خصوص عقد بیع) منافع متصل به فروشنده و منافع منفصل به خریدار تعلق دارد.

به زبان ساده تر؛ وقتی طرفین معامله به توافق و هم رایی دوطرفه ای مبنی بر انحلال قرارداد برسند؛حالت اقاله یا تفاسخ صورت میگیرد.

بارزترین تفاوت فسخ و اقاله چیست؟

طبق تعاریف از دو مقوله فسخ و اقاله و آشنایی با انواع تفاوت فسخ و اقاله در قانون مدنی، بارزترین تفاوت این دو مفهوم با یکدیگر قابل درک خواهد بود. فسخ و اقاله هر دو‌ به موضوع لغو قرارداد اشاره دارند. ولی چیزی که باعث تفاوت این دو منظور با یکدیگر می شود، نحوه لغو بیع است.

لغو معامله در اقاله با رضایت دو طرف،  خواستن و اراده طرفین است. زیرا هدف و منظور دو طرف از معامله برآورده نمی شود. ولی در فسخ، یکی از طرفین قرارداد و یا شخص سومی اقدام به لغو‌ معامله خواهد کرد. زیرا، خریدار یا فروشنده در تبیین بیع سود نمی برد و یا متضرر می شود، در این حالت اقدام به فسخ قرارداد می نماید. یکی از دیگر از تفاوت های فسخ و اقاله در نوع قرارداد است.

فسخ در عقود جایز و عقود لازم صورت خواهد گرفت. منظور از عقود جایز و لازم در اعتبار عقود است. عقود لازم عقدی است که هیچ از طرفین بیع حق بر هم زدن معامله را ندارند، مگر اینکه در آن شرط فسخ ذکر شده باشد. عقد جایز نیز به عقدی می گویند که هر یک از طرفین جایز به فسخ بیع باشند. عقد مختلط نیز به عقدی گویند که تنظیم قرارداد برای یکی با شرایط عقد لازم و برای طرف دیگر عقد جایز باشد. که در این حالت نیز فسخ یکی از شروط پیش بینی شده این عقد می باشد.

3.انفساخ قرارداد

انفساخ به این معناست که بعد از وقوع قراردادی که به طور صحیح واقع شده به دلایل قراردادی یا قانونی و بدون دخالت اراده طرفین معامله عقد منحل شده و از بین می رود. شرط فاسخ یا شرط ضمن عقد طرفین مبنی بر این که در صورتی که فلان واقعه ی خارجی رخ می دهد ماهیتاً نوعی انفساخ محسوب می شود. گذشته از این قانون گذار موارد و دلایلی برای انفساخ (انحلال غیر اداری) قرارداد ذکر نموده است مثل اینکه عقد وکالت به موجب فوت یا جنون یا سفاهت یکی از طرفین عقد خود به خود منحل شده و از بین می رود.

^{فرق انفساخ با فسخ :}

در فسخ قرارداد ضرورتاً باید اراده و خواست یکی از طرفین قرارداد موجود باشد.

^{فرق انفساخ با اقاله :}

در انفساخ انحلال بدون اداره ی طرفین اتفاق می افتد ولی در اقاله هر دو طرف قرارداد با هم اراده می کنند که عقد را منحل نمایند.

***نکته بسیار مهمی که در خصوص انفساخ و انحلال خودکار معامله وجود داره اینه که قضات محترم دادگستری و علمای دینی در این زمینه اختلاف نظر دارند پس بهتره شرطی که باعث انحلال خودکار در معاملاتمون میشه رو در قرارداد قید نکنیم***

برای آشنایی با نحوه شروع و روند همکاری با مجموعه شش دونگ کلیک کنید.

”شش دنگ”شش دانگ”۶دونگ”۶دنگ”۶دانگ”شیش دونگ”شیش دنگ”شیش دانگ”

اشتباه نکن ! شش دونگ درسته